PHẦN X. HÃY SỐNG VÀ HY VỌNG
Ở TƯƠNG LAI
Tiếp theo phần trước.
Dâng tặng bạn hữu cùng quê
Nakatsu.
Còn trẻ mà lại muốn lựa chọn
những công việc an nhàn:
Mục đích của học vấn phải
đặt ở tầm cao.
Nếu tôi không nhầm thì việc
nấu cơm, đun nước cũng là học vấn. Việc bàn luận về quốc gia đại sự cũng là học
vấn. Nhưng lo cuộc sống của gia đình thì dễ hơn lo kinh tế, chính trị của một
quốc gia. Hơn nữa trên đời này cái gì dễ kiếm thì ít được quý trọng, càng khó
kiếm thì giá trị càng cao.
Tôi nhận thấy sinh viên hiện
nay có xu hướng né tránh việc khó, tìm kiếm việc dễ.
Dưới thời phong kiến, người
học có miệt mài học hành cũng không có chỗ để ứng dụng học vấn, vì trong xã hội
đó con người mất tự do. Do vậy cực chẳng đã họ chỉ còn biết học, tự mình tích
lũy học thức. Vì thế, sinh viên chúng ta hiện nay khó mà theo kịp họ về tri thức.
Sinh viện hiện nay không bị
bất kỳ hạn chế nào cả. Cứ có học là có thể ứng dụng ngay kết quả học tập vào thực
tế. Tôi lấy ví dụ, các sinh viên theo ngành Âu học trong ba năm, họ học lịch sử,
học vật lý... Sau khi ra trường họ được tuyển dụng ngay tức thì để làm giáo
viên giảng dạy, hoặc đi làm công chức chính quyền nếu họ muốn. Ngoài ra, nhiều
người còn tìm cách đơn giản hơn, nhanh hơn. Đó là chỉ cần lùng sục và đọc các
cuốn sách dịch đang bán chạy, đi đây đi đó để có chút thực tế, tích lũy thêm một
ít thông tin trong và ngoài nước, gặp dịp may là được chọn ngay vào làm việc
trong các công sở. Thế là họ nghiễm nhiên trở thành một thành viên đắc lực của
bộ máy nhà nước.
Nhưng điều tôi lo sợ là
các hiện tượng trên đây nếu trở thành xu hướng, thành trào lưu trong xã hội thì
học vấn sẽ mất đi bản chất đích thực và mục đích cao quý của nó.
Tôi nói cụ thể hơn, và
thành thật xin lỗi bạn đọc vì tôi sẽ đề cập tới chuyện tiền bạc ra đây. Có nhiều
sinh viên ngành Âu học tính toán thế này. Học phí một năm phải đóng khoảng một
trăm yên. Ba năm theo học mất ba trăm yên. Bỏ ra khoản tiền như vậy, sau khi tốt
nghiệp nếu có việc làm, hàng tháng được lĩnh từ năm mươi đến bảy mươi yên tiền
lương. Nói trắng ra, đi học có lãi thế này tội gì mà chẳng học.
Thế còn những người có được
một mớ kiến thức rời rạc, qua số sách dịch đọc được, thì sao? Học chẳng phải
tiêu đến ba trăm yên, mà vẫn thành quan chức đàng hoàn và số thu nhập là khoản
lãi ròng tròn trịa. Trên đời này không có cách kinh doanh nào lại lãi đến vậy,
ngay cả những người sống chuyên nghề bằng cho vay nặng lãi cũng phải ghen tị.
Đương nhiên, thù lao cao
hay thấp tùy thuộc vào mức cung cầu trên thị trường nhân lực. Hiện nay, chính
phủ và nhiều bộ ngành đang cần tuyển nhiều người có kiến thức Âu học. Nên mới
dẫn đến tình trạng tuyển người ồ ạt. Đừng nghĩ rằng tôi “vơ đũa cả nắm”, phê
phán tất cả những người đã được tuyển dụng đều không có năng lục và là lũ cơ hội.
Thiển ý của tôi, chỉ mong sao họ đừng “tham bát, bỏ mâm” mà nên tiếp tục theo học
một vài năm nữa, nỗ lực tiếp thu kiến thức kỹ thuật thực hành, rồi hẵng đi làm.
Như vậy, chắc chắn họ sẽ thu được thành quả lớn hơn.
Chỉ đến kho trên khắp mọi
miền đất nước Nhật Bản, nơi đâu cũng gặp những người vừa có tài, vừa có đức,
ngày đêm rèn giũa và tích lũy thực lực thì ắt hẳn đến một ngày nào đó, chúng ta
sẽ ngang hàng, sánh vai với nền văn minh của các cường quốc Phương Tây.
Học tập phương Tây nhưng
không được quá sùng bái:
Sinh viện học tập để làm
gì? Nào là để giành được độc lập thực sự, để có được quyền tự chủ, tự do cho
mình. Mà đúng là như vậy. Thế nhưng, đằng sau đó đương nhiên còn phải có ý thức
tự giác về nghĩa vụ.
Độc lập cho bản thân mình
không phải là cứ miễn sao có nhà riêng để sinh sống, miễn sao không làm phiền,
không cản trở người khác là được. Đó mới chỉ là nghĩa vụ mang tính chất cá nhân
đơn thuần.
Tạm gác sang bên vị trí của
cá nhân, nếu chúng ta quan tâm tới nghĩa vụ đối với xã hội, thì trước hết là
không làm vẩn đục danh dự người Nhật bản, tiếp đến là mọi người dân đồng lòng
góp sức mang lại vị trí quốc tế trong độc lập và tự do cho Nhật Bản. Như thế mới
được coi là làm tròn nghĩa vụ giữa cá nhân và xã hội.
Tôi thừa nhận những người
đang toại nguyện với cuộc sống của bản thân họ trong căn nhà riêng của mình là
những người độc lập. Nhưng tôi không thể thừa nhận họ là những người Nhật Bản độc
lập được. Hãy thử nhìn kỹ xem. Ở thời điểm này, nền văn minh của nước Nhật Bản
chỉ có danh mà không có thực. Về hình thức thì trông cũng được đấy, nhưng về
tinh thần thì thật buồn lòng.
Lực lượng quân sự của Nhật
Bản, từ lục quân tới hải quân, đã có khả năng kháng cự với lực lượng quân sự của
các cường quốc phương Tây chưa? Hiển nhiên là chưa. Nước Nhật Bản không thể chống
chọi được với các thế lực phương Tây trong lúc này.
Thế còn trình độ học vấn của
Nhật bản hiện nay ra sao với nền học vấn hiện thời, chúng ta có thể đem ra rao
giảng cho người phương Tây không? Rõ ràng là không có cái gì cả. Ngược lại,
chúng ta phải học ở họ mọi thứ. Và không chỉ đơn thuần là cứ học những thứ mà
chúng ta chưa có là được.
Mấy năm qua, chúng ta gửi
lưu học sinh sang các nước phương Tây, mặt khác chúng ta đang thuê họ đến giảng
dạy. Từ việc điều hành bộ máy chính phủ đến nội dung, phương pháp giảng dạy tại
các trường công lập, từ việc chuyển đổi hệ thống hành chính của ba phủ (Tokyo,
Osaka và Kyoto) đến việc vận hành năm cảng quốc tế (Yokohama, Kobe,
Nagasaki, Niggata và Hakome), từ việc lập các kế hoạch sản xuất kinh doanh
của các công ty tư nhân đến hình mẫu của các trường tư thục, không chỗ nào là
chúng ta lại không phải thuê người phương Tây. Chúng ta trả lương cao, tạo mọi
điều kiện sinh hoạt tốt nhất cho họ và trông cậy ở họ nhiều thứ. Chúng ta sử
dụng thế mạnh của họ để bổ sung cho điểm yếu kém của chúng ta.
Càng ngẫm càng thấy phương
Tây hơn hẳn chúng ta về mọi mặt. Mà cũng phải thôi. Nước Nhật bản theo đuổi
chính sách đóng cửa “bế quan tỏa cảng” cả mấy trăm năm, mới mở cửa được vài năm
nay. Mối giao thương với các quốc gia văn minh Tây phương lại phát triển quá
nhanh, không sao theo kịp. Vì vậy, chúng ta đang ở trong tình trạng giống như lửa
gặp nước, làm cái gì cũng chưa được. Chúng ta trong tình trạng phải chịu đựng
cho đến khi chúng ta có đủ lực. Khi đó chúng ta không phải thuê người phương
Tây nhiều như hiện nay, chúng ta không phải nhập ồ ạt hàng hóa của họ như hiện
nay. Những hỗn loạn trong buổi đầu du nhập văn minh phương Tây là điều không
tránh khỏi. Việc chính phủ Nhật Bản yêu cầu phương Tây viện trợ, cung cấp văn
minh cho chúng ta cũng không phải là sai.
Nhưng điều quan trọng mà
tôi muốn nói là tất cả những gì đang diễn ra trên đất nước ta hiện nay cũng chỉ
là giải pháp nhất thời. Chúng ta không thể thuê vĩnh viễn người phương tây
làm thay chúng ta. Chúng ta ra sức học tập họ, nhưng không nên quá sùng bái,
tôn thờ họ.
Có cách nào để Nhật bản
không phụ thuộc vào quốc gia khác? Làm như thế nào để chúng ta có thể đi trên
đất nước mình bằng chính đôi chân của chúng ta? Để đạt được điều này, chúng
ta còn phải vượt qua cả chặng đường vô cùng khó khăn.
Các bạn sinh viên! Chỉ có
một cách, đó là các bạn phải ra sức học tập, chờ ngày đem mọi tinh lực ra phục
vụ cho đất nước. Chính điều này cũng là trách nhiệm mà các bạn phải gánh trên vại,
là trách nhiệm vô cùng cấp bách.
Hy vọng vào tương lai xán
lạn là liều thuốc an ủi nỗi bất hạnh của hiện thời:
Thực lực của thanh niên
sinh viên Nhật Bản còn yếu, nên chúng ta vẫn phải tiếp tục mời người nước ngoài
vào làm việc thay. Trình độ sản xuất của nước ta còn thấp, nên chúng ta phải nhập
hàng hóa từ nước ngoài. Việc chúng ta đang phải trả những khoản tiền lớn để
thuê người nước ngoài, để nhập khẩu hàng hóa cũng bởi vì trình độ học thuật của
nước ta quá lạc hậu so với các quốc gia phương Tây. Mọi thứ của cải, mọi đồng
ngoại tệ nước Nhật bản tích cóp được, lại cứ phải đem dâng cho nước ngoài hết,
như thế có khác nào “ky cóp cho cọp nó xơi”.
Chúng ta phải thấy xót xa,
phải thấy đó là sự nhục nhã với tư cách là những nhà tri thức, những người quyết
chí theo đuổi sự nghiệp học hành.
Tuy vật, đã là con người,
ai nấy cũng đều hy vọng vào tương lại. Không có hy vọng thì không thể cố gắng
trong mọi việc. Và chính vì hy vọng vào tiền đồ xán lạn, nên con người mới có sực
lực, mới có tinh thần chịu đựng được mọi nỗi bất hạnh hiện thời. Ngày xưa, mọi
sự vật trên đời đều bị trói buộc trong các hủ tục, tập quán cũ. Ngay cả người
can đảm nhất cũng không dám hy vọng, không dám đánh cược vào tương lai.
Giờ đây, thời thế đã thay
đổi. Mọi sự trói buộc đã bị quét sạch. Xã hội mới đang xuất hiện vì các bạn,
làm nông nghiệp, làm thương nghiệp, trở thành học giả, trở thành quan chức
chính phủ, mọi thứ các bạn đều có thể làm được. Viết sách, soạn thảo luật pháp,
nghiên cứu nghệ thuật, khởi sự doanh nghiệp, trở thành nghị sĩ quốc hội... tất
cả đều tùy thuộc vào năng lực của các bạn.
Hơn nữa, đối thủ mà các bạn
phải tranh đấu về trí tuệ là những người phương Tây. Nếu các bạn thắng trong cuộc
đọ sức tri thức này thì vị thế của nước Nhật Bản sẽ dâng cao trên trường quốc tế.
Còn ngược lại, nếu các bạn thua thì chúng ta, những người Nhật bản, sẽ mãi mãi
thấp kém dưới con mắt người Phương Tây.
Vì lẽ đó, niềm hy vọng của
chúng ta lớn lao thế nào, mục tiêu rõ ràng ra sao, chắc các bạn đều đã hiểu.
Phát triển quốc gia là sự
nghiệp lâu dàu, đòi hỏi sự bền bỉ. Tuy vậy, dù có thể nào đi nữa thì sự nghiệp
khẩn cấp nhất – vì đất nước Nhật Bản hiện nay – là mọi quốc dân chúng ta, bất kể
người nào cũng phải học tập, phải nghiên cứu. Nhất là sinh viên – những người ý
thức rõ nhất nghĩa vụ của quốc dân – lại càng không thể bàng quan trước sự tình
của đất nước. Phấn đấu học tập là công việc quan trọng nhất trong lúc này của
các bạn.
Nếu nghĩ được như vậy thì
sinh viên hiện nay quyết không thể thỏa mãn với một chút kiến thức học được ở
trong nhà trường. Cần phải đặt mục tiêu cao hơn, xa hơn. Cần tìm hiểu cặn kẽ bản
chất của học thuật. Cần phải xây dựng được vị trí độc lập đích thực. Dù chỉ một
mình – không có bạn cùng chí hướng – cũng phải có khí phách để xây dựng đất nước
Nhật Bản, tận tâm tận tụy đem hết mọi khả năng đóng góp cho xã hội.
Từ trước tới nay, tôi vốn
không ưa lối học của các sĩ phu, các nhà nho tối ngày vùi đầu dùi mài kinh sử,
làm thơ phú, câu đối... theo kiểu khoa cử Trung Hoa. Vì với lối học đó, có đỗ đạt
ra làm quan, họ chỉ biết cai trị xã hội, cai trị dân chúng hoàn toàn theo cảm
tính. Chính vì thế, ngay từ Phần Một, tôi đã nhấn mạnh đến sự cần thiết
của “Thực học”, học các môn tự nhiên, các môn xã hội, ứng dụng vàocuộc sống
thường ngày, sao cho tất cả mọi người đều có thế gây dựng được cuộc sống bằng
trách nhiệm và khả năng của chính mình. Tôi nhấn mạnh tới tầm quan trọng về sự
bình đẳng giữa các tầng lớp trong xã hội.
Hãy can đảm lên, hỡi các bạn
hữu Nakatsu:
Gần đây, tôi nghe nói
trong số bạn bè cũ vùng Nakatsu quê tôi, có nhiều người bỏ dở việc học hành, vội
vàng tìm kế sinh nhai. Lẽ dĩ nhiên, tôi không coi nhẹ việc mưu sinh. Con người
ta, có người tài có người không. Vì vậy, việc sớm quyết định tương lai của cuộc
đời tùy vào cảnh ngộ cũng là lẽ bình thường. Nhưng nếu hiện tượng này biến
thành phong trào xã hội – tất cả mọi người, ai ai cũng chỉ nghĩ kế sinh nhai, cứ
đua nhau bỏ ngang việc học hành như thế - thì tôi sợ rằng sẽ làm thui chột tài
năng không chỉ thế hệ hiện nay mà còn làm hỏng cả thế hệ mai sau nữa. Điều này
vừa làm thiệt thòi cho các em, vừa làm tổn thất cho xã hội.
Vẫn biết rằng cuộc sống
còn cơ cực, nhưng nếu bình tâm suy nghĩ cho kỹ về kinh tế, thì cái được, sau những
nỗ lực và cần kiệm, do biết chờ thời để đạt được thành quả lớn sau này – chẳng
phải là nhiều hơn so với việc kiếm được một chút ít tiền bạc trước mắt và sự ổn
định nhỏ bé hay sao?
Cho dù còn phải mặc áo vá,
phải ăn gạo hẩm cơm độn, phải chịu sự nóng, chịu rét cũng vẫn là học được.
Thức ăn của con người,
không cứ gì phải là món Âu mới là ngọn. Dù húp canh rong biển, dù ăn kê, ăn mạch
vẫn học được văn minh Tây Âu chứ sao?
Đã quyết chí học hành thì
phải học cho đến nơi đến chốn.
Còn nếu theo nghề nông thì
phải quyết trở thành hào phú.
Nếu làm thương nghiệp thì
phải quyết trở thành đại thương gia.
Sinh viên không được mãn
nguyện vì sự ổn định cỏn con.
Tháng 6 năm Minh Trị thứ bảy
(tức năm 1874)
0 nhận xét:
Đăng nhận xét